'Opmars van Open Access overvraagt reviewers'

Het viel hem voor het eerst op toen hij een vers onderzoeksartikel instuurde naar Plos One, een online open-accesstijdschift, en van een reviewer een compliment kreeg over het dubbelblind uitgevoerde onderzoek. Heel fijn natuurlijk. Alleen betrof het hier helemaal geen dubbelblind onderzoek.

Daardoor bekroop directeur Martijn Arns van het particuliere onderzoeksinstituut - annex kliniek - Brainclinics in Nijmegen het gevoel dat er eigenlijk nauwelijks serieus naar het artikel gekeken was door de anonieme vakgenoot. 'Ik besprak het voorval met wat collega's, en eigenlijk had iedereen dezelfde ervaring: dat het vaak mis gaat bij de beoordeling van manuscripten.'

U schrijft deze week in een opiniestuk in Nature dat u denkt dat het probleem toeneemt met de opmars van open access, het systeem waarbij auteurs voor hun publicaties betalen in verder gratis te lezen tijdschriften.

'Ik denk dat open access een prima systeem is. Maar het is een ontregelende technologie: er ontstaan kansen én problemen.'

De peer review - de beoordeling door vakgenoten - is een probleem geworden, schrijft u.

'Vroeger, bij de papieren tijdschriften, selecteerden redacties wat ze de moeite waard vonden om aan vakkundige beoordelaars voor te leggen voor kritiek, omdat toch niet alles kon worden gepubliceerd. Online kan alles, en kennelijk is de neiging om veel in behandeling te nemen. Dat auteurs daarvoor betalen maakt het zelfs aantrekkelijk. Alleen is de vraag: wie moet dat allemaal beoordelen? In vijftien jaar tijd is het aantal gepubliceerde artikelen met 230 procent toegenomen. Het aantal onderzoekers, en dus reviewers, bij lange na niet.'

De reviewers worden overvraagd?

'Ik verwijt mensen eigenlijk niets, ik stel alleen vast, ook in mijn eigen praktijk, dat je vaak niet de beste mensen kunt bewegen om iets te lezen en beoordelen. Dan moet je steeds verder de kwaliteitsladder af, tot je beet hebt. Dat is niet altijd goed.'

Wat gaat er dan mis?

'Je krijgt reviewers die geen vakgenoten zijn. Mensen lezen bijvoorbeeld alleen nog de statistische paragrafen en geven daarop commentaar. Auteurs moeten daar in duiken, ook als het helemaal niet terzake is.'

Logisch dat het abonnementsblad Nature uw kritiek op open-accesbladen van de concurrentie afdrukt.

'Als ze íéts hebben gedaan, is het de kritiek op open access afzwakken. De kwaliteit van peer review is wat hen interesseerde.'

Is er wel iets aan die kwaliteit te doen?

'Ik zou denken dat je twee circuits maakt. Een voor artikelen die voor de collega's bedoeld zijn, zoals replicatie-onderzoek. Dat kun je publiceren en daaronder via een blog laten bespreken door wie maar wil. Op die manier houd je misschien wél genoeg kundige reviewers over voor stukken die de aandacht trekken. Die artikelen moeten namelijk echt deugen en vereisen een goede peer review.'

Wel mooi, een stuk in Nature.

'Ik heb het in een opwelling geschreven en ingediend en dat het erin staat is prachtig. Nu nog een echt researchverhaal in Nature, dat zou nog mooier zijn.'