zondag 21 maart 2021

Ebookstatistieken 2020: Forse groei maar vooral door bestaande lezers

Op 19 januari van dit jaar meldde de KB al dat er fors meer ebooks uitgeleend waren. De uitleen van ebooks steeg fors van 3,8 miljoen naar 5,6 miljoen uitleningen. Een stijging van 46%. Het duurde echter nog een tijdje voor ook de dataset die daarbij behoord beschikbaar was en die liet ik vervolgens ook nog eens even liggen. Maar ik heb alle cijfers weer eens voor u (en voor mezelf) op een rijtje gezet.

Dat er meer ebooks zijn geleend in een tijd van bibliotheken die maar heel beperkt open mochten, was natuurlijk niet vreemd. Ook ikzelf schafte dit jaar een e-reader aan en ging actiever gebruik maken de Online Bibliotheek. De Online Bibliotheek heeft tijdens de pandemie dus zeker zijn waarde bewezen. Sommige mensen denken dat die online variant volledig de teruggang in uitleningen wel zal opvangen maar dat is geenzins het geval. 

In een eerder blog ging ik daar al op in en liet ik bijgaande grafiek zien die ook al een eerste prognose bevat van de fysieke uitleningen van openbare bibliotheken op basis van de opgave van leenrecht.


De digitale uitleningen is dus met bijna 2 miljoen items gestegen maar de fysiek uitlening lijkt met 20 miljoen gedaald te zijn. De uitlening van ebooks compenseert dus ongeveer 10% van het wegvallen van fysieke uitleningen. Vanuit dat oogpunt is helder dat ebooks voor velen - zelfs niet in een crisis - een aantrekkelijk alternatief is voor een fysiek boek. Overigens is het aandeel ebooks binnen het totaal van uitleningen wel gestegen van 6% naar 12%. Maar dat komt dus grotendeels door de daling van de uitlening van fysieke boeken.

Nauwelijks nieuwe gebruikers? 


Om gebruik te kunnen maken van ebooks moet je jezelf registreren. Dat kan door je gewone bibliotheekkaart te registreren bij de online bibliotheek of door rechtstreeks lid te worden van de online bibliotheek. In bovenstaande staatje zie je hoeveel gebruikers er door de jaren heen waren die één of meer ebooks leenden. Dit noemt men de 'actieve accounts'.  Hoewel de uitleningen van ebooks steeg met 46% kwamen er nauwelijks nieuwe actieve leners bij. Als je het omrekent, zou de groei slecht 3% zijn. Daaruit zou je kunnen concluderen dat er een groot bestand is dat zowel digitaal als fysiek leent en dat die groep veel actiever is gaan lenen in het afgelopen jaar.  

Aanvulling op 29 maart: Daar is echter een kanttekening op zijn plek. Nadat ik de eerste cijfers had gepubliceerd, meldde Eric Daamen, waarnemend hoofd Marketing & Educatie mij dat 2020 echter een bijzonder jaar was voor het ebookplatform . Door Bij het in gebruik nemen van een het nieuwe online Bibliotheek-platform zijn namelijk alle gebruikerstellers  medio dit jaar op nul gezet, en zijn de voorheen aparte accounts voor e-books en voor luisterboeken omgezet naar één nieuw account, waarmee zowel e-books als luisterboeken geleend kunnen worden. Bij actieve gebruikers geldt normaal de regel dat ze in het afgelopen jaar minimaal één keer dat jaar actief moeten zijn geweest (dus 1 e-book of 1 luisterboek moeten hebben geleend). Nu hadden gebruikers daar maar een half jaar voor. Het werkelijk aantal actieve accounts stijgt dan ook nog en zal in 2021 daardoor nog een flinke groei laten zien. Bovendien zitten in tegenstelling tot eerdere jaren (met alleen e-bookaccounts) tussen de nu 240.280 gerapporteerde accounts over 2020 ook accounts waarmee mogelijk alleen luisterboeken zijn geleend.

Op basis van bovenstaande aantallen kom je dan tot onderstaande grafiek.

In 2020 leende elke gebruiker gemiddeld 23 ebooks. De jaren daarvoor zat dat rond de 15 ebooks. Je kunt hieruit concluderen dat het grootste deel van de gebruikers van de Online Bibliotheek zowel fysiek als digitaal leent en dat juist zíj in deze crisis volledig digitaal zijn gaan lezen. Met de opmerking dat er nog een correctie komt door bovenstaande aanvulling die dit nog iets zal afvlakken. Ook dat herken ik wel van mezelf. Ik was een kleine gebruiker van de Online Bibliotheek tot vorig jaar en las dan boeken op mijn tablet. Door de crisis ben ik overgestapt naar een e-reader en heb ik de ebooks tijdens de lockdown veel gebruikt. Hoewel ik -  nu het wat langer duurt - ook weer veel titels reserveer bij de fysieke bibliotheek omdat het titelaanbod in de fysieke bibliotheek nog steeds veel groter is. Maar ik denk dat ik inderdaad het afgelopen jaar ook wel die 23 digitale uitleningen gehaald heb.

Ebookleners worden weer ouder.... en jonger!

Veel mensen denken nog steeds dat ebooks iets is voor de jongere generatie. Dat is echt volledig bezijden de waarheid. Het zijn vooral ouderen die er gebruik van maken. Het zijn vooral de 50- en 60-jarige die ebooks lezen. En elk jaar verzuchtte ik bij de statistieken dan ook dat de gemiddelde leeftijd ook dit jaar weer met één jaar was gestegen. Want de groep 70-jarigen toont jaar na jaar een forse stijging. Dit ten koste van de 40-jarigen waar het aandeel juist afneemt. Het cohort ebooklezers schuift dus gewoon op qua leeftijd. Als je kijkt naar het gebruik over de afgelopen jaren ziet het gebruik naar leeftijd er zo uit als in onderstaande tabel.


Maar naast de stijging van de 70-jarigen is er dit jaar een tweede opvallende stijging te zien. Die zit bij de middelbare scholieren, de tieners. Ook die pakken dit jaar een paar procent winst. Ook kinderen die net kunnen lezen (0-9 jaar) vertonen een stijging. Net als volwassenen zijn ook  hier scholieren ten dele uitgeweken naar de Online Bibliotheek. 

Het overgrote deel wil dus gewoon op papier lezen

Alle bij elkaar zie je dus een forse stijging in het gebruik van ebooks door de crisis. Dat gebruik is voor de ebooks wellicht fors maar het dempt maar een fractie van de daling die de fysieke uitlening te zien geeft. Bij alle cijfers is echter geen rekening gehouden met de Vakantiebieb- en Thuisbieb-app. Deze cijfers zitten niet in de dataset. Maar in het persbericht van de KB van januari staat dat deze app in totaal nog 857.000 geleende ebooks leverde. Zelfs als je die erbij optelt, blijven ebooks dus maar voor een beperkt deel van de lezers een aantrekkelijk alternatief. Zelfs in deze tijden van crisis, en zelfs als je de later toegevoegde correctie meeneemt. De conclusie kan dan ook niet anders zijn dan dat een groot deel van de lezers gewoon van papier wil blijven lezen.

Groei leidt tot knellende exploitatie

Mooi die groei maar de KB geeft in een bericht van 16 maart wel aan dat die groei ook geld kost. Men heeft daarom besloten om in 2021 daarom geen Vakantiebieb open te stellen. Ondanks de forse miljoen die in 2015 aan het gemeentefonds werden onttrokken, piept en kraakt het dus nu. In het KWINK-rapport bij de evaluatie van de bibliotheekwet wordt gemeld dat het hier gaat om € 12,3 miljoen (over 2018) per jaar. Het wordt met deze cijfers interessant om eens financiële vergelijking te gaan maken tussen fysiek en digitaal uitlenen. In 2019 gaven openbare bibliotheken volgens het CBS € 54,8 miljoen uit aan mediakosten. Dit kun je afzetten tegen de ruim 60 miljoen uitleningen van dat jaar. Dan kom je onder de € 1,- per uitlening uit aan mediakosten. In deze mediakosten zitten naast de aanschafkosten ook de kosten voor leenrecht en kosten voor bijvoorbeeld tijdschriftabonnementen. 

Als je kijkt naar de Online Bibliotheek moet je naast de 5,6 miljoen ebooks, ook de 2,6 miljoen luisterboeken en 857.000 ebooks van Vakantiebieb en Thuisbieb meetellen. Alles bij elkaar net iets meer dan 9 miljoen uitleningen. Als je dat deelt door die € 12,3 miljoen dan zit je boven € 1,- per uitlening. Daar moet bij vermeld worden dat in dit budget niet alleen kosten voor ebooks en luisterboeken zitten maar ook inkoop van pakketten als Digisterker en Oefenen.nl. Voor de KB toch interessant om dat rekensommetje eens te maken in de onderhandeling met uitgevers. 

Maar niet alleen de KB heeft een rekensommetje te maken. Voor openbare bibliotheken zal de puzzel zijn hoe bij een heropening van alle bibliotheken die 20 miljoen verloren gegane uitleningen weer teruggewonnen kunnen worden. Komt dat automatisch weer goed of zijn we versneld naar een lager niveau gegaan? En zo ja, wat betekent dat dan voor de exploitatie van fysieke collecties. De puzzel van de KB en de lokale bibliotheken ligt naast elkaar. Het is interessant om die in onderling verband te bekijken.

Samengevat

Nou, u bent weer bij met de trends van ebooks in de openbare bibliotheken. Een forse groei van ruim 40%. Die groei compenseerde 10% van de gemiste uitleningen bij fysieke bibliotheken. Wel zien we voor het eerst een gestegen gebruik onder jongeren en lijkt de groei te nopen tot het nadenken over exploitatie op langere termijn. Zowel voor de digitale als voor de fysieke collectie.  

Geen opmerkingen: